تفاوت بورس و فرابورس

بورس و فرابورس دو بازار مهم در حوزه معاملات سهام شرکت‌ها محسوب می‌شوند. برای همهٔ سرمایه‌گذاران در عرصهٔ بازارهای مالی، شناخت دقیق این دو بازار و تفاوت‌های آنها امری بسیار حیاتی است. در این مقاله، به طور جامع به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

بازار بورس

بازار بورس، به بازاری اطلاق می‌شود که در آن کالاها و اوراق بهادار در زمینه‌های مختلف تولیدی، خدماتی و سرمایه‌گذاری معامله می‌شوند. این بازار به عنوان بازار سهام هم شناخته می‌شود. هدف اصلی از تأسیس بازار بورس، کنترل و نظارت بر سرمایه‌های خرد و جلوگیری از تأثیر تورم بر آن‌ها است. به همین دلیل، بازار بورس به عنوان یک گزینه مناسب برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.

انواع بازار بورس

بورس در ایران به سه قسمت کلی تقسیم می‌شود، که هر یک شامل تعدادی شرکت فعال هستند. این سه بخش شامل:
  1. بورس اوراق بهادار
  2. بازار بورس کالا
  3. بازار بورس انرژی
شرکت‌های موجود در این بازارها تحت نظارت و کنترل سازمان بورس اوراق بهادار تهران فعالیت می‌کنند و نقش مؤثری در بهبود فضای اقتصادی کشور ایفا می‌نمایند. در بازارهای بورس جهانی، علاوه بر این سه بازار، بورس ارز نیز وجود دارد. با این حال، در ایران به دلیل تورم بالا و وضعیت بحرانی روابط بین‌المللی، تا کنون بازار بورس ارز تأسیس نشده است.

بازار بورس اوراق بهادار

بازار بورس اوراق بهادار در یک تعریف کلی، بازار خودانظام و رسمی سرمایه است که سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت در آن معامله می‌شوند. این معاملات با نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و طبق قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود.

این بازار به شکل یک شرکت سهامی خاص یا شرکت سهامی عام با مسئولیت محدود تأسیس می‌شود. هدف اصلی این بازار ایجاد بستری کارآمد برای ساماندهی سرمایه‌های راکد و همچنین نظارت بر فرآیند انجام معاملات است. این بازار به عنوان یکی از نهادهای بانکی و تأمین‌کننده اصلی منابع مالی برای شرکت‌های دولتی و خصوصی شناخته می‌شود.

بازار بورس کالا

بازار بورس کالا، همانطور که از نامش پیداست، به منظور انجام معاملات کالاها تأسیس شده است. این کالاها شامل محصولات خام و فرآوری نشده از جمله گندم، برنج، قهوه، فلزات و غیره می‌باشند. در ایران، بازار بورس کالا از سال 1382 در حوزه فلزات و از سال 1383 در حوزه کشاورزی فعالیت خود را آغاز کرد. پس از تجمیع و ترکیب این دو حوزه در سال 1385، شرکت بورس کالای ایران تأسیس شد و از سال 1386 تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت خود را آغاز کرد.

این بازار، در مقایسه با بازارهای سنتی، به شدت شفاف و قانونی عمل می‌کند. هزینه‌های بازاریابی و فروش در این بازار به صرفه‌تر است و معاملات و بررسی قیمت‌ها تحت نظارت قوانین خاصی انجام می‌شود.

بازار بورس انرژی

بازار بورس انرژی امکان انجام معاملات اوراق بهادار حامل‌های انرژی را برای سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در این حوزه فراهم می‌نماید. حامل‌های انرژی شامل مواردی نظیر نفت، گاز، برق و غیره می‌شوند. این بازار، پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در سال 1384، به شکل یک شرکت سهامی عام تأسیس شد. فعالیت‌های بازار بورس انرژی از اسفند ماه سال 1391 پس از ثبت در اداره کل ثبت شرکت‌ها آغاز شد .

هدف اصلی این بازار، انجام معاملات حامل‌های انرژی با دسترسی کامل سهامداران به اطلاعات و مطابق با استانداردهای مشخص است.

تابلوهای بورس

سازمان بورس و اوراق بهادار از شهریور ماه سال 1381 به منظور ایجاد شفافیت بیشتر، به طبقه‌بندی شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس پرداخت. این سازمان شرکت‌ها را به دو دسته بازار اول و بازار دوم تقسیم کرد. بازار اول خود به دو بخش، تحت عنوان تابلوی اصلی و تابلوی فرعی، تقسیم می‌شود. این طبقه‌بندی‌ها بر اساس میزان شناور بودن سهام، میزان شفافیت، و میزان سرمایه شرکت‌ها انجام می‌شود.

بازار اول شامل شرکت‌های بزرگ با سهام شناور بالا (سهام در دست عموم) است. در این بازار، تابلوی اصلی و تابلوی فرعی تعیین می‌شود. بازار دوم شامل شرکت‌های کوچکتر با سرمایه ثبت شده کمتر از 500 میلیارد ریال می‌باشد. میزان سرمایه شرکت یکی از مهمترین معیارهای این طبقه‌بندی است. در ادامه، شرایط عمومی و اختصاصی مربوط به پذیرش هر یک از این شرکت‌ها به طور جداگانه بررسی می‌شود.

شرایط عمومی پذیرش در بازار بورس

  • ثبت در سازمان بورس و اوراق بهادار
  • تأیید صورت های مالی توسط حسابرس مطمئن و فقدان مردودی و یا عدم اظهار نظر در زمینه گزارش ها
  • وجود سیستم اطلاعات حسابداري مطلوب و مناسب با فعالیت های شرکت
  • عدم محدودیت قانوني در نقل و انتقال سهام شرکت
  • وجود صورت های مالی منطبق با استانداردهای حسابداری
  • عدم وجود محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیأت مدیره و مدیر عامل شرکت
  • وجود سهام بانام و عادی که بهای اسمی آن به طور کامل پرداخت شده

شرایط اختصاصی پذیرش در بازار اول بورس (تابلوی اصلی)

  • داشتن حداقل 20% سهام شناور آزاد
  • تخصیص حداقل 1000 میلیارد ریال سرمایه به شرکت
  • داشتن حداقل سه سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش
  • دارا بودن حداقل تعداد 1000 سهامدار
  • اختصاص حداقل 30% حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها
  • اختصاص حداقل 35% روزهای معاملاتی به شرکت مربوطه
  • تخصیص حداقل 4.5% معاملات سهام ثبت شده به شرکت بدون احتساب معاملات عمده
  • فقدان وجود زیان انباشته
  • داشتن حداقل 3 دوره مالی منتهی به پذیرش سودآور
  • دارا بودن حداقل یک بازارگردان

شرایط اختصاصی پذیرش در بازار اول بورس (تابلوی فرعی)

  • داشتن حداقل 15% سهام شناور آزاد
  • دارا بودن حداقل 500 میلیارد ریال سرمایه ثبت شده در شرکت
  • داشتن حداقل سه سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش
  • دارا بودن حداقل تعداد 750 سهامدار
  • اختصاص حداقل 20% حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها
  • تخصیص حداقل 35% روزهای معاملاتی به شرکت
  • اختصاص حداقل 3% معاملات سهام ثبت شده به شرکت بدون احتساب معاملات عمده
  • فقدان وجود زیان انباشته
  • داشتن حداقل 2 دوره مالی منتهی به پذیرش سودآور
  • دارا بودن حداقل یک بازارگردان

شرایط اختصاصی پذیرش در بازار دوم بورس

  • داشتن حداقل 10% سهام شناور آزاد
  • دارا بودن حداقل 200 میلیارد ریال سرمایه به شرکت ثبت شده
  • داشتن حداقل تعداد 250 سهامدار
  • اختصاص حداقل 15% حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها
  • فقدان وجود زیان انباشته
  • داشتن حداقل 1 دوره مالی منتهی به پذیرش سود آور
  • دارابون حداقل یک بازارگردان

بازار فرابورس

عرضه سهام شرکت‌ها در بازار سرمایه برای آن‌ها فواید زیادی دارد. به همین علت شرکت‌های زیادی متقاضی بهره‌مند شدن از این مزایا هستند اما همه این متقاضیان شرایط لازم برای ورود به بازار بورس را ندارند. در این شرایط، فرابورس راهکاری است برای شرکت‌ها تا بتوانند از مزایای بازار سرمایه‌ استفاده کنند.

عرضه سهام شرکت‌ها در بازار سرمایه به آن‌ها کمک می‌کند تا راه‌حلی برای مسئله تامین سرمایه داشته باشند. شرکت‌هایی که سهام‌شان در بورس منتشر می‌شود با نظارتی سخت‌گیرانه‌تر مواجه می‌شوند. همچنین نسبت به عملکرد آن‌ها حساسیت بیشتری وجود دارد، در نتیجه لازم است این شرکت‌ها گزارش‌های سالانه بیشتری را از عملکرد خود ارائه کنند. سختگیری‌ها و الزام ارائه گزارش‌های بیشتر باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری در بازار بورس ریسک کمتری داشته باشد.

در مقابل بازار فرابورس مناسب شرکت‌هایی است که هنوز شرایط لازم برای فعالیت در بازار بورس را ندارند اما می‌خواهند از مزایای بازار سرمایه بهره بگیرند. فرابورس در بازار سرمایه جهانی با نام Over the counter Market  یا بازار OTC شناخته می‌شود که به معنای «خارج از بورس» است.

تابلوهای فرابورس

بازار فرابورس، شامل پنج بازار متفاوت است که عبارتند از: بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار پایه، و بازار ابزارهای نوین مالی. در این دسته‌بندی، بازارهای معاملاتی مختلف قرار گرفته‌اند. رایج‌ترین بازارهای فرابورس در ایران شامل: بازار اول، بازار دوم، و بازار پایه هستند. سهام شرکت‌هایی که شرایط لازم برای پذیرش را دارند، در بازار اول و دوم معامله می‌شوند. در حالی که شرکت‌هایی که این شرایط را ندارند، در بازار پایه معامله می‌کنند.

بازار اول و دوم فرابورس

در بازار اول فرابورس، معاملات مربوط به سهام شرکت‌های سهامی عام (شرکت‌هایی که واجد شرایط لازم برای پذیرش هستند) انجام می‌شود. همچنین، واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری با نام نیز در این بازار قابل پذیرش و معامله می‌باشند. حداقل سرمایه لازم برای پذیرش صندوق‌های سرمایه‌گذاری 500 میلیارد ریال و برای صندوق‌های زمین و مسکن 200 میلیارد ریال است. دامنه نوسان قیمت در این بازار بین 5% افزایشی و 5% کاهشی می‌باشد و بدون احتساب حجم مبنا اعمال می‌شود.

در بازار دوم فرابورس، معاملات سهام شرکت‌های سهامی عام انجام می‌شود. شرایط پذیرش در این بازار منعطف‌تر از بازار اول می‌باشد. این بازار به منظور انجام معاملات شرکت‌های سهامی عام نوپا و همچنین شرکت‌های سهامی خاص (شرکت‌هایی که قصد تبدیل به شرکت سهامی عام از طریق افزایش سرمایه دارند) ایجاد شده است.

بازار پایه فرابورس

شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس و فرابورس را ندارند، در بازار پایه قابل معامله می‌باشند. سادگی سطح مقررات مربوط به نحوه ارائه اطلاعات در بازار پایه، ریسک این بازار را نسبت به بازار اول و دوم افزایش می‌دهد. شرکت‌های موجود در بازار پایه به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

  1. شرکت‌هایی که درخواست پذیرش خود را ثبت نکرده‌اند و مطابق قانون لازم است در بازار پایه قرار گیرند.
  2. آن‌هایی شرایط پذیرش را ندارند، اما در بازار بورس به ثبت رسیده‌اند.
  3. شرکت‌هایی که به علت از دست دادن شرایط بازارهای بورس و فرابورس، پذیرش آن‌ها لغو شده است.

شرایط اختصاصی پذیرش در بازار اول

  • داشتن حداقل 10% سهام شناور آزاد
  • اختصاص حداقل 10 میلیارد ریال سرمایه ثبت شده به شرکت
  • داشتن حداقل 2 سال بهره برداری یا ارائه خدمت پیش از پذیرش
  • دارا بودن حداقل تعداد 200 سهامدار
  • اختصاص حداقل 15% حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها
  • فقدان وجود زیان انباشته
  • داشتن حداقل 1 دوره مالی منتهی به پذیرش سودآور بودن

شرایط اختصاصی پذیرش در بازار دوم

  • داشتن حداقل 5% سهام شناور آزاد
  • اختصاص حداقل 1 میلیارد ریال سرمایه ثبت شده به شرکت
  • داشتن حداقل 1 سال سابقه تاسیس
  • وجود برنامه مناسب جهت خروج از وضعیت زیان در خصوص زیان انباشته

مزایای پذیرش در بازار فرابورس

1- معاف شدن از مالیات

شرکت های پذیرفته شده در فرابورس پس از اقدام به عرضه سهام خود، از معافیت مالیاتی تا 10% درآمد خود بهره مند می شوند. این در حالی است که شرکت های پذیرش شده در بازار پایه از این معافیت برخوردار نمی باشند.

2- سهولت تأمین مالی

شرکت های پذیرفته شده در بورس و فرابورس می توانند سهام خود را فروخته و به راحتی منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین نمایند. این شرکت ها بر حسب شرایط مالی و نیاز خود می توانند سهام جدید را صادر نموده و به عموم واگذار نمایند. این امر روشی مناسب برای افزایش سرمایه می باشد. همچنین به دلیل ارزان بودن منابع مالی حاصل از آن، شرکت با افزایش ریسک مواجه نخواهد شد.

3- امکان به وثیقه گذاشتن سهام

سهام شرکت های پذیرش شده، دارایی هایی با قابلیت وثیقه گذاری است که در بازار بورس و فرابورس توسط شبکه بانکی شناخته می شود. به عبارت دیگر، سهامداران می توانند سهام شرکت خود را به وثیقه گذاشته و تسهیلات بانکی مورد نظر خود را دریافت نمایند.

4- بهره مندی از شفافیت اطلاعاتی

اطلاعات مالی شرکت های بورس و فرابورس در سایت های رسمی متعلق به هر یک درج می شود. این اطلاعات در قالب استاندارد و به صورت کاملاً شفاف در اختیار عموم قرار می گیرد. این امر منجر به جذب بیشتر سرمایه گذاران به این بازارها می گردد.

5- کم بودن نرخ مالیات نقل و انتقال

شرکت های پذیرفته شده در بورس و فرابورس ملزم به پرداخت مالیات نقل و انتقال به میزان 1% ارزش معاملات خود می باشند. این مقدار مالیات در مقایسه با مالیات تعلق گرفته به شرکت های خارج از بورس و فرابورس (که میزان مالیات آنها 4% ارزش اسمی آنهاست) بسیار کمتر می باشد. این امر مطلوبیت این دو بازار را در میان سرمایه گذاران افزایش می دهد.

سخن پایانی

با توجه به توضیحات ارائه شده، بازار بورس به دلیل شفافیت اطلاعاتی از ریسک کمتری نسبت به بازار فرابورس برخوردار است. این امر تأثیر زیادی بر تصمیمات و انتظارات سهامداران دارد. از سوی دیگر، به دلیل کمتر بودن سطح کارمزد و پذیرش ساده‌تر شرکت‌ها در فرابورس، این بازار، انتخابی مناسب برای صاحبان سرمایه می‌باشد.

 
 

ارسال دیدگاه

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

پست های مرتبط